Ciepły dom krok po kroku: jak dobrać i ułożyć warstwy izolacji dachu | Budowa domu

Dach jest jedną z przegród zewnętrznych, przez które ucieczka ciepła z wnętrza domu może być bardzo duża – straty ciepła mogą wynieść nawet 30-40% wszystkich strat. Dzisiaj, gdy koszty eksploatacji domu stanowią poważną pozycję w budżecie domowym, ocieplenie dachu jest dobrą inwestycją na przyszłość. Jak dobrać warstwy izolacji dachowej?

Dlaczego izolacja dachu jest kluczowa dla bilansu energetycznego domu?

Zgodnie z prawami fizyki ciepło unosi się do góry, dlatego też przez dach ucieka ono szybciej niż przez inne przegrody zewnętrzne. Nic więc dziwnego, że odpowiednie ocieplenie połaci dachu zapobiega ucieczce ciepła, co gwarantuje efektywność systemu ogrzewania. Gdy pod połaciami znajduje się również część mieszkalna domu, właściwie ocieplenie poddasza będzie gwarancją, że latem pomieszczenia pod dachem nie będą przegrzane. Właściwa izolacja dachu wpływa na bilans energetyczny domu, poprawia komfort cieplny (a także komfort akustyczny) mieszkańców i pozwala na znaczące oszczędności. Dobrze wykonana izolacja termiczna dachu zapobiega również gromadzeniu się wilgoci, której efektem może być rozwój pleśni, zagrzybienie drewnianej konstrukcji więźby oraz obniżenie jej właściwości konstrukcyjnych. Ocieplenie dachu jest więc warunkiem nie tylko oszczędnego gospodarowania energią, ale także trwałości budynku oraz komfortu życia mieszkańców.

Ponadto, parametry ocieplenia przegród zewnętrznych, w tym dachu, są ściśle określone przez obowiązujące przepisy techniczne dotyczące budynków. Od 2021 roku minimalny dopuszczalny współczynnik przenikania ciepła U dla dachów i stropodachów wynosi 0,15 W/(m²·K). Spełnienie tego wymogu jest niezbędne, aby zapewnić efektywność energetyczną oraz zgodność z normami.

Jakie są warstwy izolacji dachowej?

Ocieplony dach jest wielowarstwową konstrukcją, na którą składają się pokrycie dachowe (np. blachodachówka), izolacja wiatrochronna, izolacja termiczna oraz izolacja paroszczelna. Warstwy powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiały odprowadzenie wody z termoizolacji. Jest to bardzo ważne, bo wilgoć obniży parametry termoizolacyjne ocieplenia. Wilgoć tę odprowadzamy dzięki zastosowaniu szczeliny wentylacyjnej pomiędzy wiatro- i termoizolacją lub też zastosowaniu folii paroprzepuszczalnej układanej bezpośrednio na termoizolacji.

Jako wstępne krycie poddasza użytkowego obecnie stosowane są membrany dachowe (membrany wstępnego krycia, w skrócie MWK). Produkowane są jako zaawansowane technologicznie produkty wielowarstwowe (np. z polipropylenu lub polietylenu z mikroporowatą warstwą funkcyjną). Układane są bezpośrednio nad warstwą wełny czy innego materiału izolacyjnego. Te membrany dachowe zapobiegają przedostawaniu się wody opadowej z zewnątrz do warstwy izolacyjnej. Są nieprzepuszczalne dla cieczy (gdy woda opadowa dostanie się pod pokrycie dachowe, to po prostu spłynie po nich), ale jednocześnie przepuszczalne dla pary wodnej (umożliwiają przedostanie się jej z wnętrza domu na zewnątrz, zapobiegając zawilgoceniu ocieplenia oraz drewnianych elementów konstrukcyjnych dachu). Należy wspomnieć, że dostępne są również folie niskoparoprzepuszczalne, ale ten rodzaj folii jest raczej rzadko stosowany w przypadku poddasza użytkowego i wymaga obowiązkowego zastosowania szczeliny wentylacyjnej pod folią. Takie folie są wytwarzane z folii polietylenowej lub membrany polipropylenowej, zazwyczaj wzmacnia się je siatką z polietylenu, polipropylenu HDPE lub włókna szklanego. Dostępne są również włókniny z warstwą antykondensacyjną, wchłaniającą nadmiar wilgoci z powietrza.

Natomiast folie paroizolacyjne – układane od wewnątrz domu – regulują przepływ pary wodnej, która napływa z wnętrza domu, chroniąc ocieplenie przed zawilgoceniem. Najczęściej stosuje się folie polietylenowe o grubości 0,15 lub 0,20 mm.

Jak dobrać odpowiednie materiały izolacyjne na dach?

Do ocieplenia dachów skośnych tradycyjnie stosuje się przede wszystkim płyty lub maty z wełny mineralnej (zarówno wełny skalnej, jak i wełny szklanej) o dużej sprężystości i małym ciężarze objętościowym. Wełna mineralna ma bardzo dobrą izolacyjność cieplną (współczynnik λ = 0,032-0,045 W/(m·K)) oraz dużą zdolność do przepuszczania pary wodnej. Oprócz tego jest sprężysta, co pozwala za jej pomocą szczelnie wypełnić przestrzenie między drewnianymi elementami konstrukcji dachu. Jej zaletą jest także to, że znajduje się w najwyższej klasie reakcji na ogień, czyli jest niepalna – w razie pożaru chroni drewnianą konstrukcję dachu przed ogniem.

Rosnącą popularnością cieszy się również pianka poliuretanowa PUR – w przypadku dachów stromych stosuje się zazwyczaj pianę otwartokomórkową. Natryśnięta natychmiast pęcznieje i utwardza się, ściśle przylegając do podłoża i wchodząc we wszystkie szczeliny oraz trudno dostępne miejsca, przy tym nie ulega zjawisku osuwania się (filcowania). Dodatkowo wzmacnia sztywność konstrukcji szkieletowej i stanowi wygłuszenie. Pianka PUR otwartokomórkowa ma niską nasiąkliwość i stanowi świetną izolację cieplną – współczynnik przewodnictwa cieplnego pianki PUR otwartokomórkowej wynosi około 0,036-0,040 W/(m·K). Można też używać płyt ze sprężystego styropianu lub specjalnych sztywnych płyt z polistyrenu ekstrudowanego XPS. Coraz więcej inwestorów sięga również po mniej oczywiste materiały izolacyjne. Na rynku dostępne są płyty izolacyjne, które można montować nakrokwiowo, zmniejszając w ten sposób ryzyko powstawania mostków termicznych i nie zmniejszając kubatury poddasza. Są też specjalne płyty przeznaczone do układania od wewnątrz (do spodniej części krokwi, pomiędzy którymi umieszczono inny izolator). 

Co niezmiernie ważne, wybierając materiał do izolacji poddasza, należy przede wszystkim wziąć pod uwagę współczynnik przewodzenia ciepła (lambda). Im jego wartość niższa, tym materiał lepiej izoluje termicznie. Reguła zawsze jest niemal taka sama: dobre ocieplenie zapewnia gruba warstwa wysokiej jakości materiału izolacyjnego o niskiej (czyli korzystnej) lambdzie, zakupiona u renomowanego producenta. Grubość izolacji dachu powinna być dostosowana do współczynnika przewodzenia ciepła (lambda) wybranego materiału, tak aby uzyskać wymagany współczynnik przenikania ciepła U = 0,15 W/(m²·K). Typowo dla wełny mineralnej wynosi ona minimum 25-30 cm, w zależności od współczynnika λ materiału, i zawsze powinna być zgodna z projektem domu.

Ocieplanie dachu krok po kroku – praktyczny przewodnik

Aby poddasze użytkowe było dobrze zaizolowane i panowała w pomieszczeniach komfortowa temperatura powietrza, nie wystarczy jedynie kupno materiałów izolacyjnych najwyższej jakości czy odpowiednia grubość ocieplenia. Koniecznie należy zadbać prawidłowe przeprowadzanie prac.

Wstępne krycie – czyli, co należy szczególnie zadbać, układając membranę dachową:

• strona z warstwą odbijającą promieniowanie UV musi być skierowana na zewnątrz – aby uniknąć pomyłek, producenci zazwyczaj umieszczają na niej nadruk;
• arkusze folii układamy z 10-15-centymetrowym zakładem, a gdy nachylenie połaci dachowej jest mniejsze niż 20° to 20-centymetrowym. Miejsca zakładów dodatkowo zabezpieczamy taśmą do łączenia folii dachowych, a samą folię mocujemy do krokwi zszywkami;
• przy okapie folię przyklejamy do blaszanej obróbki pasa nadrynnowego – dzięki temu woda opadowa i wilgoć kondensacyjna będą spływały po membranie oraz obróbce rynny;
• w kalenicy membranę wywijamy na drugą stronę połaci, a kalenicę zakończamy kształtką wywiewną (przy kryciu dachu blachodachówką, dachówka ceramiczną lub cementową);
• w koszach układamy podwójną warstwę folii, z dużymi, 25-centymetrowymi zakładami, uszczelnionymi taśmą dwustronnie klejąca;
• wokół kominów wykonujemy zabezpieczenie: podstawowe (folię przecinamy na krzyż, wywijamy na komin i przyklejamy taśmą) oraz dodatkowe (z kawałka folii zamocowanej do łaty robimy rynienkę, która będzie kierowała wodę z wyższych partii dachu tak, by odpływała komin). W podobny sposób powinniśmy chronić inne elementy, które przechodzą przez połać dachu, np. kominki odpowietrzające instalację sanitarną i wentylacyjną.

Jeżeli zdecydowaliśmy się na wykonanie pełnego deskowania, to najważniejszą rzeczą, o jaką musimy zadbać, jest pozostawienie szczeliny wentylacyjnej (ok. 4 cm) między poszyciem z desek a ociepleniem. Szczelinę tę wykonuje się, rozciągając cienki drut ocynkowany między krokwiami. Brak szczeliny lub jej nieprawidłowe wykonanie skutkuje tym, że para będzie się skraplać na wewnętrznej stronie deskowania, a to szybko doprowadzi do jej zawilgocenia i obniżenia właściwości izolacyjnych. Także przy zastosowaniu folii niskoparoprzepuszczalnej konieczne jest pozostawienie szczeliny wentylacyjnej – i to jest właśnie przyczyna przeciwko zastosowaniu folii niskoparoprzepuszczalnej i tak naprawdę rozwiązanie to jest już praktycznie stosowane w przypadku poddasza nieużytkowego.

Ocieplenie dachu wełną mineralną:

• wełnę mineralną układamy w dwóch warstwach – aby uzyskać odpowiednią grubość ocieplenia, zapewniającą komfort termiczny. Pierwszą warstwę umieszczamy między krokwiami a drugą między elementami metalowego rusztu, prostopadle do pierwszej. Taki układ dwóch warstw pozwala uniknąć liniowych mostków termicznych. Ruszt jest także konstrukcją nośną dla okładziny wykończeniowej – zazwyczaj poddasze użytkowe wykańczamy płytami gipsowo-kartonowymi;
• materiał izolacyjny przycinamy z naddatkiem – docięte kawałki powinny być o 1,5-2 cm szersze niż odległość między krokwiami. Spowoduje to, że wełna po rozprężeniu nie obsunie się pod własnym ciężarem;
• układając ocieplenie, połączmy je z izolacją ściany (jeśli taka istnieje), by pomiędzy dachem a resztą domu nie pojawił się gigantyczny mostek termiczny;
• grubość izolacji dachu po zsumowaniu powinna wynosić minimum 20-25 cm – grubość wełny podana jest w projekcie domu.

Paroizolacja – niezbędna od strony wewnętrznej:

• folię paroizolacyjną przyklejamy do metalowych profili za pomocą taśmy dwustronnie klejącej;
• arkusze folii układamy z ok. 10-centymetrowym zakładem;
• zadbajmy o szczelne połączenia – np. między arkuszem folii a ścianą szczytową czy murłatą. Najlepiej uszczelnić je specjalną taśmą dwustronnie klejąca lub dodatkowo taśmą rozprężną. Musimy zakleić także wszystkie przecięcia folii.

Najczęstsze błędy przy izolacji dachu – jak ich uniknąć?

Podczas izolacji dachu ogromne znaczenie ma precyzyjne wykonawstwo, ponieważ nawet najmniejsze niedociągnięcia obniżają jej efektywność. Najczęstsze błędy to:

• niedokładnie przycięty materiał izolacyjny – za długi, a co za tym idzie na siłę upchnięty pomiędzy krokwiami, będzie wypychał membranę do góry, blokując szczelinę wentylacyjną. Natomiast za krótkie kawałki będą wysuwały się spomiędzy krokwi;
• za wąska szczelina kondensacyjna pod pokryciem, a także za małe przekroje otworów wlotowych przy okapie i wylotowych przy kalenicy utrudnią (a nawet uniemożliwią) prawidłową wentylację dachu;
• za cienka grubość warstwy ociepleniowej spowoduje, że na poddaszu będzie zimno, a rachunki za ogrzewanie wysokie – trzymajmy się wytycznych zawartych w projekcie domu;
• niedokładne przyleganie sąsiednich odcinków materiału ociepleniowego prowadzi do powstawania mostków termicznych;
• nieocieplone połączenia krokwi z murłatą oraz ścianką kolankową również powoduje powstania mostków cieplnych;
• stosowanie nieodpowiednie folii paroprzepuszczelnej oraz jej nieprawidłowe ułożenie może doprowadzić do zawilgocenia ocieplenia;
• nieszczelne połączenia membrany z kołnierzem okna dachowego czy kominami powodują przedostawanie się wody opadowej pod folię, do ocieplenia;
• brak sprawnego systemu wentylacji skutkuje zawilgoceniem ścian – para wodna powstająca podczas użytkowania budynku nie ma możliwości wydostania się na zewnątrz.

Przykłady rozwiązań izolacyjnych w różnych typach dachów

Powszechnie stosowane jest ocieplenie całego dachu układane w połaci, ale je już omówiliśmy. Warto jednak wiedzieć, że to nie jedyny sposób izolacji poddasza – możliwe są inne metody, również skuteczne i dostosowane do indywidualnych potrzeb.

Ocieplenie na sztywnym poszyciu. Jeśli chcemy krokwie dachowe pozostawić widoczne (choćby częściowo), to materiał ociepleniowy układamy w również w dwóch warstwach, ale przebiega to w inny sposób niż w przypadku standardowego ocieplenia dachu skośnego, gdyż ułożenie izolacji o wymaganej grubości (20-25 cm) jest trudne. Pierwszą warstwę układamy pod pokryciem, na sztywnym poszyciu z desek lub płyt OSB przybitych do krokwi. Możemy do tego celu wykorzystać polistyren ekstrudowany o grubości 8-10 cm, łączony na wpust i wypust, mocowany mechanicznie do poszycia. Dostępne są również kształtki termoizolacyjne z polistyrenu, które po ułożeniu tworzą oparcie dla dachówek. Takie rozwiązanie eliminuje konieczność mocowania łat. Drugą, wewnętrzną warstwę – najlepiej z wełny mineralnej – układamy pomiędzy krokwiami tak, aby nie zakryć całkowicie elementów drewnianych. 

Izolacja nakrokwiowa. To system izolacji dachu polegający na ułożeniu materiału izolacyjnego na krokwiach, bez ingerencji we wnętrze budynku – może funkcjonować jako izolacja dodatkowa lub podstawowa. Doskonale sprawdza się w domach energooszczędnych, chociaż tak naprawdę obecnie wszystkie nowo budowane domy spełniają rygorystyczne normy dotyczące energooszczędności. To sprawdzone rozwiązanie, które pozwala na eliminację mostków liniowych w dachu. Izolacja nakrokwiowa zapewnia też odpowiednią izolację dachu, nie zmniejszając kubatury poddasza. Atutem jest również możliwość wyeksponowania konstrukcji dachu od wewnątrz. System nakrokwiowy  poprawia również stabilność konstrukcji dachowej – oferowane w systemie deski montażowe ją usztywniają. Do układania na krokwiach służą maty i płyty z twardej wełny mineralnej, specjalne sztywne płyty z polistyrenu ekstrudowanego XPS lub pianki poliuretanowej PIR, które od zewnątrz zabezpieczone są membraną, dzięki czemu nie trzeba wykonywać warstwy wstępnego krycia, co znacznie przyspiesza prace.

Ile kosztuje izolacja dachu – kiedy się zwraca?

Zwrot kosztów z inwestycji w ocieplenie poddasza można oszacować na podstawie oszczędności na rachunkach za ogrzewanie i jest to możliwie w przypadku termomodernizowanych domów. Przeciętnie zwiększenie grubości warstwy o 10 cm może obniżyć koszty ogrzewania nawet o 20-30%. Zwrot kosztów należy jednak rozpatrywać w dłuższej perspektywie. W starszych budynkach, gdzie izolacja była minimalna lub jej brak, czas ten może wynieść do 15-20 lat, ale efektem będzie znacząca poprawa komfortu termicznego i obniżenie rachunków.